Mutur Beltzen sortzaile Laurita Silesi elkarrizketa
Laurita Siles diziplina anitzeko artista da, eta artilea eta landa-tradizioak kultura-ondarea adierazteko eta berreskuratzeko bitarteko bihurtu ditu. Marbellan jaio zen eta Karrantza eta Algortako Portu Zaharraren artean bizi izan da. Bere ibilbideak artearen, naturaren eta memoria kolektiboaren arteko harremana aztertzera eraman du. Arte Ederretan lizentziaduna eta UPV/EHUn doktorea, bere lana nazioarteko beka eta egoitzekin aintzatetsi da, ikerketa, esperimentazioa eta lurraldearekiko konpromisoa uztartzen dituen praktika artistikoa sendotuz. Mutur Beltzen bitartez, Lauritak Karrantzako ardi beltzaren artileari balioa ematen dion proiektu bat bultzatu du, arte-sorkuntza jakintza tradizionalen kontserbazioarekin lotuz.
Mutur Beltz ezagutzen ez dutenentzat, nola deskribatuko zenuke proiektua? Nola jaio zen eta zerk bultzatu zintuen proiektua sortzera?
Mutur Beltz, berez, maitasun-istorio bat da, Josebak eta biok elkar ezagutu eta gure grinak batzen ditugunean sortzen dena. Ni artearen mundutik nator, eta bera artzain-familia batetik. Aitona eta birraitonak artzainak izan ziren, amona gaztagilea eta aita, nahiz eta hirira lanera joan behar izan, artaldeari eutsi zion beti, belaunaldien arteko erreleboa bihurtuz.
Mutur Beltz artea, diseinua eta lurraldea uztartzen dituen bizi-proiektua ere bada. Bere helburua artzain lanbidea sustatzea eta ardi karrantzarra babestea da, galtzeko arriskuan dagoen espeziea. Ez gara ohiko marka bat, baizik eta sare bat, landa-ingurunean sortu eta hainbat eremutara hedatzen den egiteko modu bat. Artilezko pieza paregabeak sortzen ditugu artisau-prozesuen bidez, baina kultura-kudeaketa ere bultzatzen dugu landa-ingurunetik, egoitza artistikoen, hitzaldien eta tailerren bidez. Praktika artistiko garaikideak deszentralizatzea eta Karrantza Haraneko herrietara eramatea bilatzen dugu.
Landa-inguruko ekintzailetza ez da proiektu profesional bat bakarrik, bizitzeko modu bat ere bada. Nola eraldatu du Mutur Beltzek zure egunerokotasuna?
Landa-inguruan bizitzearen eta sektorea bertatik bertara ezagutzearen esperientziatik abiatuta. Ni ez naiz horretan aritzen, Josebak eta bere aitak zaintzen dute etxeko artaldea, baina artaldearekin harreman zuzena dut. Erritmo horiek ezagutzea, baserriko eta autokudeaketaren erritmoak ere ezagutzea. Belar garaia jotzen denean, jezte garaia jotzen denean, eskila garaia tokatzen denean… hor mugiarazten gara familia mailan. Naturak etxeko lanen erritmoak markatzen ditu.
Hori alde batetik, eta bestetik, lan mailan, 2020tik autonomoa naiz eta Mutur Beltzen hainbat jardueratan aritzen naiz: diseinua, kudeaketa, ekitaldien ekoizpena, produktuen diseinua eta jantzigintza.
Zer bilakaera izan du Mutur Beltzek hamar urte baino gehiagoko ibilbidean?
Oso proiektu txikia da. Azken urte honetan lanean jarraitzeko bultzada ematen diguten errekonozimendu batzuk jaso ditugu, hau borroka bat delako. Errentagarritasuna bilatu izan bagenu, behia aukeratuko genukeen ganadu txikiaren ordez. Eta esnea aukeratuko genuen, ez euskal artilea, inoiz ez baitu ibilbide historikorik izan industrian. Politikotik, sozialetik eta kulturaletik asko duen proiektua da.
Esan duzunez, artea, kultura eta iraunkortasuna dira Mutur Beltzen zutabeak. Noiz ikusi zenuen mundu horiek hain modu naturalean bat egin zezaketela?
Joseba ezagutu aurretik, nire praktika artistikotik abiatuta kontakizunak sortzeko eta kontatzeko dudan moduan, beti egon dira presente bizikleta bezalako elementuak, niretzat etorkizuneko edo orainaldiko hirientzat funtsezko ardatza dena. Saltoki txikiei buruzko proiektuetan ere lan egin dut.
Gainera, nire doktore-tesiak arte garaikidean folklorea erabiltzeari buruz hitz egiten zuen. Hau da, artista garaikideek beren herri-folkloreko elementuren bat hartu eta museo edo galeria batera eramaten dute. Alde horretatik, hori egiten duten artista garaikideei buruz hitz egiteaz gain, nire praktika artistikoari buruz ere hitz egiten nuen, hala nola, Elxeko haurra flamenko-kantarekin edo Itziar Ocariz Irrintzirekin. Eta nire tesiak, nolabait, ondorioetan Mutur Beltzez hitz egiten du, tesia zen bizi-proiektu bat amaitu eta beste bat hasten zelako zentzuan: Mutur Beltz.
Zein izan da bertako artzain eta artisauen erantzuna proiektu honen aurrean?
Denetarik egon da, baina, oro har, oso positiboa izan da. Hasieran nolabaiteko mesfidantza izan zen, zerbait naturala nobedadeagatik. Baina, denborarekin, pertsona askoren errekonozimendua jaso dugu, gertuko jendearengandik hasi eta gaur egun haiekin lan egiten dugun artzainenganaino eta artilea jasotzen dugunenganaino.
Eta, tira, azken urte honetan errekonozimendu handia izan dugu, bai herri mailan, bai Udalak urtero proiektu lokal bati ematen dion Karrantza Naturala Saria, bai nazio mailan, Artisautza Sari Nazionaletan.
Zergatik da garrantzitsua Karrantzako ardia zaintzea eta zer eginkizun du tokiko ekosisteman?
Bada, Karrantzako ardia, alde batetik, haranaren izena daraman ardia da. Horrek asko esaten du. Arraza honen atzean, artzaintzari lotutako kultura oso bat dago: tresnak, artzainaren ohiturak eta jantziak, abeltzaintzatik haratago doan tradizioaren parte diren elementuak. Gainera, paisaia hori guztia, eta orain ezagutzen dugun guztia, Karrantza zein polita den, Bizkaiko berde bereizgarri hori… ardiari esker da. Mendia eraldatzen duen ardi bat, berde bakarra ematen diona. Zaindu eta zaindu beharreko animalia da.
Artilea bezalako material tradizional batek diseinuan eta artisautzan bizitza berri bat hartzea lortu duzu. Ustekabeko erabilera edo erabilera berritzaileren batek harritu al zaitu?
Asko gustatu zait artilea kirolera eramatea. Teoria batzuen arabera, euskal pilota artzainek mendian asmatu zuten, pilotak berak artilearen %60 duelako. Orduan, pentsatzea… “ados, ehungintza lortu dugu, baina zer egin dezakegu gehiago?” Eta esan nuen: “Pilotak egin”. Eta pilota artisau mordo bati arbiloak bidaltzen aritu nintzen, eta Zulaika anaiek erantzun ziguten, eta orain urtean 10 kilo artilea erosten digute pilotak egiteko. Pasada bat da.
Mugaritzekin egin genuen lankidetza ere ustekabekoa izan zen. Beraiek deitu ziguten esanez denbora zeramatela artilearekin zerbait egin nahian. Eta, beno, Mutur Beltzeko artilea Goi Sukaldaritzako Mugaritz jatetxearen 25. urteurreneko menuan egon zen.
Orduan, esan bezala, lehen botatzen zen artile bat Goi Sukaldaritzako jatetxeetan eta kirolean dago orain. Beraz, orain, I+Ga eramaten denean, kokoari eta sormenari emango diegu, ezta? Tokiko lehengaiak ez direla bota behar…
Aitorpen garrantzitsuak jaso dituzu, hala nola 2024ko Ekintzailetzaren Saria eta 2024ko Elkarlan Saria. Zer esan nahi dute sari hauek zuretzat?
Egia esan, oso pozik nago, eskertuta eta hunkituta. Niri ilusio berezia egin dit Karrantzako sariak, esaten baitute inor ez dela profeta beren lurraldean, eta herritik bertatik jasotzeak esanahi berezia du. Gainera, une gogorrak ere igaro ditugu, batzuetan zuk ere sinesten ez dituzun proiektuak direlako, baina, aurrera egiten duzu. Beraz, oso eskertua, oso pozik eta jarraitzeko indarrarekin. Eta gero atximurkada ekonomikoa, ondo dator beti.
Sariak eta aintzatespenak jasotzea bultzada handia da, baina zein izan da maila pertsonalean sentitu duzun lorpenik handiena proiektuaren barruan?
Niretzat lorpenik handiena proiektua nire alabaren eskutik etortzea da. Luz 2018an jaio zen, eta artilea iruten dugun lehen egoitza artistikoa 2017an izan zen. Nire alabarekin horrelako proiektu bat eramatea oso berezia izan da. Ama izateak ez dizu artea eta kultura egitea kentzen. Hori da lorpenik handiena, ezta?
Niretzat sortzea eta haztea maitasun handia eman behar diezun bi gauza dira, eta bateraezinak dirudite. Orduan, bateragarriak egin ahal izatea, nire ustez, lorpen handia da emakume eta artista gisa.
Askotan esaten da landa-ingurua eta hiri-ingurua deskonektatuta daudela, baina zuk zubiak sortzen dituzu bien artean. Mutur Beltzen zutabeetako bat landa-inguruaren eta hiri-inguruaren arteko lotura da. Nola lortzen da lotura hori?
Beno, lotura horiek sortzen eta dikotomia horiek apurtzen saiatzen gara elkarrizketa baten bidez, modurik naturalenean eta kulturaren bidez egiten saiatuz. Horren adibide da egoitza artistikoa, non artistak gonbidatzen ditugun Haranera etor daitezen gainerako artzainekin batera. Urtero bazkari bat egiten dugu artisten eta artzainen artean. Orduan, nolabait, janariak eta ardoak ere egiten dute artisten eta artzainen arteko lehen elkarrizketa horiek jai giroan eta modu naturalean egitea.
Gainera, erakusketak ere egiten ditugu. Iaz, adibidez, Arte Ederren Fakultateko erakusketa aretoan egon ginen. Gero, leku askotara joaten gara hitzaldiak ematera…
Mutur Beltzek Lastur, Ternua eta Mugaritz marka nabarmenekin egin du lan. Lankidetza bakoitzak ikuspegi berri bat ematen dio artilearekin egindako lanari. Zer proiektu edo elkarte mota aztertzea gustatuko litzaizuke etorkizunean?
Beste artisau batzuekin lankidetzan aritzea, adibidez. Eta gero… ikertzen eta produktu berriak lantzen ari gara. Beraz, gure oporretako destinoak fabrikak izaten dira beti, gure artiletik zerbait ekoizterik badagoen frogatu ahal izateko.
Proiektuak gora egin ahala, zer erronka eta helburu berri planteatzen dizkiozu Mutur Beltzi datozen urteetan?
Aurten bederatzi urte egiten ditugu egoitza artistikoan, eta datorren urtean hamar dira. Eta hamargarren edizioan lanean ari gara, zerbait ederra egin nahi dugulako.
Oraindik ez dakigu barne-bilera bat egingo dugun eta eser gaitezen esateko: “hamar urtera iritsi gara, egoitza artistikoa amaitzen da ala zer jarraitzen du orain?”. Orduan puntu horretan gaude.
