Oihana Recalde, Sagarrek elkartearen sortzaileari elkarrizketa.
Oihana Recalde landa eremuko ekintzaile gaztea da, eta, Sagarrek proiektuaren bidez, nekazaritza tradizioak berreskuratu eta tokiko produktuaren balioa sustatzen du. Olaberria auzoko lurretan, sagardo ekologikoa ekoizteko bertako sagarrondoak landatzen ditu. Nekazaritza eta Abeltzaintzako teknikaria, Meakan sagasti berri batekin hedatu du bere proiektua, betiere Bidasoako eremu naturala babesteko helburuarekin. Irungo gazteak Sagarfest jaialdia antolatu zuen maiatzaren 18an. Jaialdi horrek eskualdeko nekazaritzaren aberastasunari balioa ematen dio eta landa-eremuari ikusgarritasuna ematen dio. Ekitaldi honen bidez, gazteak nekazaritzaren mundura hurbildu nahi ditu, landa-lanarekiko jakin-mina piztuz eta hurbileko produktuekiko estimua sustatuz.
Oihana, kontaiguzu pixka bat zutaz. Nola aurkitu zenuen lurra lantzeko eta bertako sagarrondoak sagardoa egiteko berreskuratzeko bokazioa? Zerk bultzatu zintuen proiektu berezi honen alde egitera?
Txikitatik naturaren oso zalea izan naiz, animaliekin oso lotuta egon naiz, eta beti gogoratzen dut birramonaren baserria, baratzea eta animaliak zituena, eta hori asko gustatzen zitzaidan. Gero, ikasketak egitea erabaki nuen, Nekazaritzan eta Abeltzaintzan trebatzeko eta teknikari izateko. Abeltzaintzarekin zerikusia zuten hainbat lekutan aritu nintzen lanean, baina osaba sagardoarekin zaletu zen eta asko gustatzen hasi zitzaidan. Orduan, tira, azkenean, sagarrondoa hemen, bizi garen lekuan, nahiko ondo dagoen laborea da, beraz, sagarrondoak jartzea erabaki genuen.
Oso gazte hasi zinen, proiektu handi batekin. Nolakoak izan ziren lehen urratsak Sagarrek lanarekin?
19 urte nituen eta erregistro, burokrazia, baimen eta guzti hasi nintzen. Azkenean, uste dut hori dela zatirik luze eta zailenetako bat. Aita eta amaren laguntzarekin, enpresa plana egiten eta baimenak eskatzen hasi nintzen. Nire familia beti egon da hor niri laguntzen, laguntzen. Gurasoek, osaba-izebek, anai-arrebek, lehengusu-lehengusinek ere laguntzen didate gaur egun, eta landa-lanean lagundu didate.
Lehenengo pausoak horixe izan ziren: papergintza, plan bat egitea eta, ondoren, abandonatuta zeuden lurrak garbitzen hastea. Dena hondatuta zegoen, beraz, pixkanaka-pixkanaka, guztion laguntzarekin, lurra garbitzen eta egokitzen joan ginen. Horiek izan ziren lehenengo urratsak, lekua txukuntzen hastea.
Urte hauetan, 2020an hasi zinenetik orain arte, aldaketa eta ikaskuntza ugari bizi izan dituzu. Zer bilakaera izan du landa-lana ulertzeko eta bizitzeko duzun moduak? Zer ikaskuntza pertsonal nabarmenduko zenituzke?
Gauza asko. Hazkunde pertsonalaz gain, egunero zerbait berria ikasten ari zarelako. Nekazaritzari dagokionez, konturatzen zara duela hamar urte ikasi nuenetik gauzak oso azkar aldatu direla. Beti daude gauza berriak ikasteko.
Modak eta sistemak ere aldaketa prozesu batean daude, ekologia eta bestelako maneiuak lortzeko bidean. Aldaketa-une batean gaude, demagun. Eta asko nabaritzen da. Etengabe ikasten eta eboluzionatzen.
Sagarrek 500 urte baino gehiagoko historia duen baserri batean jaio zen. Zer esan nahi du zuretzat lur hori bera lantzeak gaur egun bertako barietateetako sagarrondoekin eta laborantza ekologikoarekin?
Hasteko, pribilegio eta zorte handia, mundu guztiak ezin baitu egiten ari naizen hau egin. Denek ez dute zorterik daukadan espazioarekin.
Eta gero, bada, beti gustatuko litzaidake denbora-makina bat izatea atzera egin eta orain dela 500 urte hori guztia nolakoa zen ikusteko. Gauza batzuk aldatu badira ere, sagarrak eta egunerokotasunak nahiko antzekoak izaten jarraitzen dute. Niretzat, zortea izatea da.
Sagarrondo autoktonoak berreskuratzeak nekazaritza- eta kultura-ondarea zaintzea ere badakar. Zein da zure harremana Bidasoako natura-ondarearekin eta paisaiarekin?
Arrazoi askorengatik hartu dut konpromisoa. Niretzat garrantzitsua da hemengo espezieak kontserbatu ahal izatea; izan ere, globalizazioarekin, mundu guztiak sagar mota berak landatzen baditu, ohikoenak, beti hemen egon direnak eta ingurunera hobeto egokitu direnak, desagertu egingo lirateke.
Ni Irunen jaio naiz, Bidasoaldean, eta inguru naturala maite dut. Beti saiatzen naiz jendea inguruaren zaintzaz sentsibilizatzeko gauzak egiten. Gaur egun, landa-eremu batean bizi naizen arren, bost minututan autoz hiriaren erdialdean nago, eta Irun Gipuzkoako bigarren hiri handiena da. Naturgunea zaintzen eta errespetatzen ez dakien jendearekin egiten dut topo, zaborra bota eta ingurua zikintzen du, eta horrek kirrinka pixka bat egiten dit.
Sagarrek laborantza ekologikoaren aldeko apustua egiten du. Zer esan nahi du irizpide ekologikoekin lan egiteak sagarrondoak direnean?
Hasteko, eskakizun asko. Kontrol handia, paper asko eta etengabeko ikuskapenak. Baina horren guztiaren ideia da ekologikoa egitea erabakitzen duenak ondo egin dezala. Beharrezko ikuskapen guztiak egiten dira.
Eta, azkenean, nire ustez, ekosistema bakoitzaren ziklo natural bera zer den ez aztertzea da gakoa. Zeren, tira, egiaztatuta dago guk itsasoratzea behar ez dugun lekuan sartzen dugunean hasten direla arazoak.
Niri ez zait asko gustatzen ziklo naturalean esku hartzea, horregatik ez dut inolako produkturik botatzen. Eta, ekologikoa bada ere, oraingoz ez dago inolako produkturik. Zeren, azkenean, uste dut intsektu bakoitzak, landare bakoitzak, ekosistemaren zati bakoitzak bere funtzioa betetzen duela. Eta egiten utzi behar zaio. Noski, horrela, produkzioaren zati bat gaitzesten ari naiz. Izan ere, naturan horixe gertatzen da. Loratze handiagoa errazteko produkturik erabiltzen ez denez, edo ongarriak erabiltzen ez direnez sagarren ekoizpena areagotzeko, edo intsektizidak erabiltzen ez direnez izurriteak saihesteko, ekoizpena txikiagoa da, baina kalitate handiagokoa, naturalagoa eta ingurumena gehiago errespetatzen duena. Azkenean, zigilu ekologikoarekin produktu ona eta kalitatezkoa duzula ziurtatzen dizu.
Ola sagardotegia aliatu handia izan da hasieratik. Zer garrantzi du zuretzat sagardotegi hau bezalako tokiko eragileekin sinergiak sortzeak? Zer eskaintzen du elkarlan horrek?
Niretzat funtsezkoa da. Hau da, orain Olarekin dugun lankidetzarik gabe, proiektu honek ez luke zentzurik izango oraintxe bertan, sagarrondotik bost minutura dagoelako, sagar salmenta zuzena egiten delako, eta biltzen den egun berean, sagar freskoa ematen delako. Gero, haiek ere laguntzen digute proiektuan. Adibidez, maiatzaren 18an, igandea, egin genuen inaugurazioan, sagardo ekoizpenaren zatia, jendeak prozesua ikus dezan, zelaitik botilaraino, Olan egin genuen, sagardotegian bertan, inaugurazio jaiaren zati gisa.
Sinergiak sortzea beharrezkoa dela uste dut. Ni asko mugitu naiz, asko gustatzen zait mugitzea, asko gustatzen zait saltseatzea, asko gustatzen zait elkarte berriak ezagutzea, bai kulturakoak, bai artekoak, denetarik. Euskarari buruz, elkarte feministak. Pixka bat gustatzen zaidalako, sagarrak ekoizteaz gain, gizartearentzat baliagarria izango den zerbait egin nahi dut, hainbat gaitan sentsibilizatzeko aukera emango didana.
Oraintxe bertan zure ekoizpen guztia Olari saltzen diozu. Etorkizunean dibertsifikatzea edo merkaturatzeko bide berriak irekitzea gustatuko litzaizuke, tokiko eta lankidetzako espiritu horri eutsiz?
Oraintxe bertan, ekoizpen guztia haiei zuzenduta dago, daukagun kopurua oso txikia baita. Etorkizunean, nire ideia edo ametsa nire sagardoa ekoiztea izango litzateke, baina horretarako inbertsio handia, makineria eta espazio bat behar dira. Oraingoz, haiekin jarraitzen dugu, baina beti da ona beste aukera batzuk izatea, ez baitago jakiterik. Urte batean, adibidez, hainbeste sagar badugu, Olan ez dute dena behar, alternatibak bilatu beharko ditugu, ezin baitugu utzi ekoizpenaren zati bat galtzen. Sagardo azoketara joatea gustatzen zait eta beti sagardotegiekin eta marka handiekin hitz egiten dut. Beraz, behar izanez gero, beti aurkituko dut aukeraren bat.
Joan den maiatzaren 18an zure bigarren sagastia inauguratu zenuen, oso jaialdi berezi batekin: SAGAR FEST. Zerk inspiratu zintuen ekitaldi hau sortzeko?
Lehenik eta behin, jendeak benetan zer den ikustea nahi nuen. Sagarrondo bati buruz hitz egiten diezunean, buruan irudikatzen dute, baina gero hona iritsi eta harritu egiten dira. Adibidez, jende askok esaten du: “Ostras! Hau mahastien egitura imitatzen duen egitura batean dago”. Izan ere, ez dute horrela imajinatzen. Etortzen direnean eta zuhaitz guztiak ikusten dituztenean, beti harritzen dira. Gainera, duten lorea oso polita da, eta jende asko horrelakoekin ohituta ez dagoenez, bitxia egiten zaie.
Zerbait desberdina egin nahi nuen, festa bat, zuhaitz batzuk ikustera bakarrik etortzea ondo dagoelako, baina hori bakarrik bada, agian jendea ez da hainbeste animatzen. Beraz, eskualdeko artisau eta artistei ere aukera eman nahi izan nien beren eskulan eta arte lana ikusarazteko.
Zer aurki dezake lehen aldiz jaialdira etortzen den pertsona batek? Zer sentsazio hartzea nahi duzu?
Aurten, bertako sei artista izan ditugu euren lanak erakusten, baita Irungo bertako musika euskalduna ere, Auntxa Trikitixa Taldea kasu. Bertsolaritza ere sartu dugu, ia galzorian dagoen zerbait baita. Interesgarria iruditzen zait, euskal kulturaren parte den arren, jende askok ez duelako inoiz bertso bat zuzenean entzun; beraz, esperientzia hori eskaini nahi nuen.
Jakin-mina piztea da asmoa, itzuli nahi izatea, proiektuari buruz gehiago jakiteko gogoa sentitzea. Egun hau motz geratzen da, ez diet azaltzen gauzak nola egiten ditudan, ezta zer sagar barietate dauden ere, baina hori da asmoa: etortzeko, ikasteko eta pixka bat gehiago ezagutzeko gogoz geratzea.
Zure ustez, horrelako ekimenek landa eremuarekiko eta bertan bizi diren pertsonekiko begirada aldatzen lagun dezakete?
Bai, uste dut baietz. Norbaitek horrelako prozesu baten atzean dagoen lan guztia gertutik ikusten duenean, produktu lokala, naturala, hurbilekoa eta, gainera, ekologikoa gehiago baloratzen hasten da. Beren begiekin ikusten ari direlako: nola egiten den, horrek dakarren ahalegina. Hor ulertzen du jendeak. Arazoak gauzak ulertzen ez ditugunean sortzen dira, ezta?
Gero denak egunero ekologikoa erosten hasi ez arren, hazitxo bat behintzat erein dut. Eta batek daki, pixkanaka, jendeak gauzak ikusteko modua alda dezake.
Duela gutxi bi sari jaso dituzu, bata Landaolarena eta bestea Aukeren Lurra programarena. Zer esan nahi du zuretzat landa-ekintzailea zarela aitortzeak?
Ba, energia txute bat da jarraitzeko. Horretan lanean jarraitzeko, bide onetik noala jakiteko, zerbait berria hasten duzunean eta gainean bakarrik zaudenean, batzuetan zalantzak izaten dituzulako. Baina honek jarraitzeko gogoa ematen dizu, indarra. Bide egokian zauden seinale da.
Zer aukera edo amets berri dituzu Sagarrek elkarterako? Ba al dago datozen urteetarako bereziki ilusionatzen zaituen ideiarik?
Bai, bi proiektu ditut buruan. Tira, gauza asko, baina ezin ditut denak batera egin. Bata, bisitaldi gidatuak antolatzea izango litzateke, oro har, karta etnologiko moduko batekin, sagardo eta zuku naturalak dastatzen ikasteko eta sagarra nola ekoizten den ulertzeko.
Eta bestea, erretiratuta dauden adinekoen eta gazteen edo haurren arteko belaunaldien arteko oztopoak haustea gustatuko litzaidake.
Oso urrun dauden eta zerikusirik ez duten bi muturretan bezala bizi direlako. Adibidez, nire amonak, txikia nintzenean, telebistarik eta horrelakorik gabe jolasten zuen, eta haurren bizitza gaur egun guztiz desberdina da… Espazio bat sortu nahi nuke lotura horiek estutzeko, sagarrekin lotutako jardueren bidez hurbiltzeko, hala nola bilketa, bisitak edo buruan dudan beste jardueraren bat. Proiektu horri Sagarlagun deituko nioke. Beraz, bi gauza horiek: bisita gidatuak eta belaunaldien arteko proiektua.
19 urteko neska bat zugana hurbilduko balitz landan ekiteko gogoz, zer esango zenioke?
Ba, lehenik eta behin, zorionak. Bigarren, niri asko gustatzen zait laguntzea, beraz, badu aliatu bat. Eta hirugarrenik, aurrera dezala, saia dadila eta froga dezala. Izan ere, funtzionatzen ez badu, gutxienez saiatuko zen, nolakoa den jakingo du eta esperientziatik ikasiko du. Baina ausartzen ez bada, ez du inoiz jakingo zer gerta zitekeen. Behin bakarrik bizi den igerilekura bota behar da.
